آرامگاه فردوسی مکان خاکسپاری حکیم ابوالقاسم فردوسی است که تا به امروز یاد این شاعر را برای ما زنده نگاه داشته است. این مکان با فضای بسیار زیبا و چشم نوازش میزبان گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است. این آرامگاه در توس و در ۲۵ کیلومتری شمال‌غربی شهر مشهد، قرار دارد. روستای پاژ زادگاه فردوسی در ۲۸ کیلومتری شرق آرامگاه فردوسی است.

معماری

مساحت کنونی مجموعه آرامگاه نزدیک به شش هکتار و دربردارندهٔ باغ آرامگاه، استخر، بنای یادبود، ساختمان‌های اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه مهدی اخوان ثالث است. ورودی مجموعه ازسوی جنوب است و از دو سوی استخرِ روبه‌روی در ورودی، به آرامگاه می‌رسد. سی فواره در سه دستهٔ ده‌گانه و آراسته با گلبرگ‌هایی از نیلوفر به نشانهٔ سی سال رنج سرایش شاهنامه درون استخر جای دارد. موزهٔ توس یا موزهٔ فردوسی در سمت شمال غربی آرامگاه است.

قسمت های مختلف مجموعه آرامگاه فردوسی

بنای آرامگاه

طراحی آرامگاه فردوسی به صورتی است که آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را در ذهن ها تداعی می‌کند. ساختار آرامگاه چهارگوشه است و از بتن و سنگ و کاشی ساخته شده و مساحت آن ۱۰۴۳ مترمربع است. ساختمان از هر سو دارای پلکان است. ساختمان بنا به‌ شکل مکعبی ساده با بلندی ۱۸ متر بر سکویی جای دارد.

در میانی ترین بخش آرامگاه، سنگ قبری از جنس مرمر به ابعاد ۱ در ۱.۵ متر و ارتفاع نیم متر در مرکز یک سکوی مرمری قرار دارد. سنگ قبر دارای یک حاشیه تزیینی است و در میان آن متن زیر با خط نستعلیق نگاشته شده است:
به نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه استاد گویندگان فارسی‌زبان و سراینده‌ داستان‌های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده‌ کننده‌ی کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است.
 تاریخ تولد: ۳۲۹ هجری قمری      تاریخ وفات: ۴۱۱ هجری قمری      
 

موزه فردوسی

موزه توس که در مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی قرار دارد به چهار بخش تقسیم می شود :
بخش اول : آثاری که در اثر کاوش‌های باستان شناسی از دشت توس به دست آمده‌اند
بخش دوم : شامل آثاری است که تجلی گر روح حماسی و پهلوانی شاهنانه هستند
بخش سوم : اشیایی که در عصر و زمان فردوسی (قرن 4و 5 هجری) خلق شده‌اند
بخش چهارم : در برگیرنده اشیایی اهدایی است انواع تابلوهای نقاشی از چهره فردوسی، آثار نقاشی استاد علی رخساز از داستان‌های شاهنامه، انواع فرش و قالیچه وانواع هنرهای ظریفه این بخش را تشکیل می‌دهند.

کتابخانه فردوسی

 این کتابخانه با ۹۰۰۰ جلد کتاب که پس از بازسازی آرامگاه فردوسی در سال ۱۳۴۶، به دلیل محدودیت فضای ساختمان، فضایی دو طبقه به آن افزودند. طبقه بالایی این فضا به سالن مطالعه و طبقه زیرین به عنوان مخزن کتاب احداث می شود. با گذشت 
در این زمان، ظرف مدت یک ماه تمامی اشیای تاریخی مخزن به موزه بزرگ خراسان انتقال یافته و کتابخانه حکیم طوس همزمان با ۲۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ در روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی افتتاح شد.
 

مقبره مهدی اخوان ثالث 

در محوطه آرامگاه فردوسی، هنرمند دیگری نیز در خاک آرمیده است. مهدی اخوان ثالث، شاعر پرآوازه و موسیقی پژوه ایرانی بود که در ۴ شهریور ۱۳۶۹ در تهران از دنیا رفت. او اشعاری با زمینه اجتماعی می سرود و در آن ها حوادث زندگی مردم را به تصویر می کشید. 

تاریخچه

در تاریخ آمده است که پس از مرگ فردوسی به دلیل پیروی وی از مذهب شیعه، پیکرش را در هیچ گورستانی نپذیرفتند و به ناچار در باغ خودش درون شهر تابران توس به خاک سپرده شد. با وجود اینکه آرامگاهی بر فراز مقبره وی وجود نداشت؛ اما باز هم اهل دانش و معرفت بر سر مزارش حاضر می شدند. بر اساس پیشگفتار شاهنامه نخستین بار، توسط ارسلان حاذب که از سرداران سلطان مسعود غزنوی و از شیفتگان فردوسی بود، آرامگاهی بر فراز مقبره فردوسی ساخته شد. بنای احداث شده توسط ارسلان حاذب، نزدیک به ۱۰۰ سال پابرجا بود. به نظر می رسد که این بنا در جریان حملات لشکریان چنگیز و پسرش تولی خان همچنان سالم باقی مانده است؛ اما در زمان حکمرانی گرگوز یکی از چهار حکمران و کارگزار امپراتوری مغول در سال های ۶۳۸-۶۴۱ هجری قمری، بنای آرامگاه ویران و از مصالح آن برای بنای قلعه‌ای در توس استفاده شد.

ساخت بنای آرامگاه در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی آغاز و در مدت ۱۸ ماه به پایان رسید و برای جشن هزاره فردوسی در سال ۱۳۱۳ آماده شد. برای تأمین کسری هزینه ۱۶۰هزار برگ بلیت بخت‌ آزمایی ده ریالی چاپ و از طریق شعبه‌ های بانک ملی ایران توزیع شده بود.
از آنجا که در طراحی بنا محاسبات فنی دقیق لازم به عمل نیامده بود، بویژه به سبب عدم محاسبهٔ مقاومت خاک و مصالح پی، ساختمان آرامگاه از همان سال‌ های نخست شروع به جذب رطوبت و نشست کرد. تعمیرات و مراقبت‌ های سی‌ ساله هم کارگر نیفتاد، و ناچار لزوم تجدید بنای آرامگاه مطرح شد. به دستور انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۳ بازسازی بنا با نظارت مهندس هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی به انجام رسید.
 

آب و هوا

شهر توس دارای اقلیمی سرد و خشک است و از تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و مرطوب برخوردار است. امکان سفر و بازدید از آرامگاه فردوسی در تمامی فصول سال میسر می‌باشد.

مسیر دسترسی

آرامگاه فردوسی در انتهای بلوار بهارستان شهر توس، در استان خراسان رضوی قرار دارد. 
برای رسیدن به آرامگاه می توانید از وسایل نقلیه عمومی نیز استفاده کنید. به پایانه فردوسی در مشهد بروید و سوار اتوبوس های خط ۲۰۲ شوید. این اتوبوس ها ظرف مدت ۴۵ دقیقه شما را به آرامگاه می رسانند.

ماشین شخصی

تهران در فاصله 940 کیلومتری (10 ساعت 30 دقیقه ) آرامگاه فردوسی قرار دارد، در مسیر از شهر‌های ورامین، گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود، سبزوار، نیشابور و مشهد عبور کرد.
اصفهان در 1170 کیلومتری (13 ساعت 30 دقیقه ) آرامگاه فردوسی قرار دارد، در مسیر از شهر‌های نایین، بیارجمند، سبزوار، نیشابور و مشهد عبور کرد.
کرمان در 940 کیلومتری (10 ساعت و 50 دقیقه ) آرامگاه فردوسی قرار دارد، در مسیر از شهرهای چترود، راور، فیض‌آباد، تربت حیدریه، ملک‌آباد و مشهد عبور کرد.

فرودگاه

فرودگاه بین المللی مشهد در 45 کیلومتری (50 دقیقه ) آرامگاه فردوسی قرار دارد.

پایانه مسافری

پایانه مسافربری مشهد در 34 کیلومتری (38 دقیقه ) آرامگاه فردوسی قرار دارد. 

راه‌آهن

ایستگاه مترو راه‌آهن مشهد در 32 کیلومتری (40 دقیقه ) آرامگاه فردوسی قرار دارد.